data101

2. ER (Varlık-İlişki) Diyagramları

2.1. ER Diyagramlarının Temel Bileşenleri

ER Diyagramları, veri modelleme sürecinin kritik bir parçasıdır. Varlık-İlişki (Entity-Relationship) diyagramları, veritabanındaki varlıkları, bu varlıkların özniteliklerini ve varlıklar arasındaki ilişkileri görsel olarak temsil eder. Bu sayede, veritabanı yapısını daha iyi anlamak ve etkili bir şekilde tasarlamak mümkün olur.

2.1.1. Varlıklar (Entities)

Tanım:
- Varlıklar, bağımsız olarak tanımlanabilen nesneler veya kavramlardır. Gerçek dünyadan alınmış, veritabanında depolanacak bilgi parçalarını temsil ederler.
Özellikler:
- İsimlendirme: Varlık isimleri genellikle tekil isimlerle ifade edilir (örneğin, Kullanıcı, Araç, Seyahat).
- Varlık Türleri: Temel varlıklar ve zayıf varlıklar.
Örnekler (C2C Taksi Uygulaması):
- Kullanıcı (User): Uygulamayı kullanan sürücü ve yolcuları temsil eder.
- Araç (Vehicle): Sürücülerin kullandığı araçları temsil eder.
- Seyahat (Ride): Gerçekleşen yolculukları temsil eder.
- Ödeme (Payment): Seyahatler için yapılan ödemeleri temsil eder.

2.1.2. Öznitelikler (Attributes)

Tanım:
- Öznitelikler, varlıkların sahip olduğu özelliklerdir. Her öznitelik, varlık hakkında belirli bir bilgiyi içerir.
Özellikler:
- Basit ve Bileşik Öznitelikler: Basit öznitelikler tek parça iken, bileşik öznitelikler birden fazla alt özniteliğe sahip olabilir (örneğin, Ad ve Soyad).
- Tekrarlayan ve Çok Değerli Öznitelikler: Bazı öznitelikler birden fazla değere sahip olabilir (örneğin, bir kullanıcının birden fazla telefon numarası).
Örnekler (C2C Taksi Uygulaması):
- Kullanıcı:
  - KullanıcıID, İsim, Soyisim, TelefonNumarası, Rol (Sürücü/Yolcu)
- Araç:
  - AraçID, PlakaNo, Marka, Model, Renk, KullanıcıID
- Seyahat:
  - SeyahatID, BaşlangıçKonumu, BitişKonumu, BaşlamaZamanı, BitişZamanı, SürücüID, YolcuID
- Ödeme:
  - ÖdemeID, SeyahatID, Tutar, ÖdemeYöntemi, ÖdemeZamanı

2.1.3. İlişkiler (Relationships)

Tanım:
- İlişkiler, varlıklar arasındaki bağlantıları gösterir. Bu bağlantılar, varlıklar arasında nasıl bir etkileşim veya bağlantı olduğunu ifade eder.
Özellikler:
- İlişki Türleri: Bir varlık ilişkisi diğerine birden fazla şekilde bağlayabilir (bire-bir, bire-çok, çok-çok).
- Görsel Temsil: İlişkiler genellikle çizgilerle bağlanmış ve ilişkilerin türünü belirtmek için sembollerle gösterilir.
Örnekler (C2C Taksi Uygulaması):
- Kullanıcı Kullanır Araç: Bir sürücü bir veya daha fazla araca sahip olabilir.
- Kullanıcı Yapar Seyahat: Yolcu ve sürücü arasında gerçekleşen seyahatler.
- Seyahat İçerir Ödeme: Her seyahatin bir ödemesi olabilir.

2.2. Kardinalite ve İlişkiler

Kardinalite, varlıklar arasındaki ilişkinin sayısal doğasını belirtir. Bir ilişkideki kardinalite, bir varlığın diğer varlıkla kaç kez ilişki kurabileceğini ifade eder.

2.2.1. Kardinalite Türleri

Bire-Bir (1:1): (Düz Çizgi ile Gösterilir)
- Tanım: Bir varlığın bir diğer varlıkla sadece bir kez ilişki kurabildiği durumdur.
- Örnek (C2C Taksi Uygulaması): Her sürücünün tek bir ehliyet belgesi olabilir.
- Görsel: İki varlık arasındaki ilişkiyi temsil eden çizginin her iki ucunda da “1” işareti bulunur.
Bire-Çok (1:N): (Bir Ucu Düz, Diğer Ucu Crowfoot(Kaz Ayakları) ile Gösterilir)
- Tanım: Bir varlığın birden fazla diğer varlıkla ilişki kurabildiği durumdur.
- Örnek: Bir sürücünün birden fazla aracı olabilir.
- Görsel: Bir varlık ile bir diğer varlık arasındaki ilişkiyi temsil eden çizginin bir ucunda “1”, diğer ucunda “N” veya “*” işareti bulunur.
Çok-Çok (M:N): (Her İki Ucu Crowfoot(Kaz Ayakları) ile Gösterilir, lakin bu durum için pivot tablo gereklidir)
- Tanım: Birden fazla varlığın birden fazla diğer varlıkla ilişki kurabildiği durumdur.
- Örnek: Bir yolcu birçok seyahat yapabilir ve bir seyahatte birden fazla yolcu olabilir (eğer uygulama paylaşım özellikli ise).
- Görsel: İki varlık arasındaki ilişkiyi temsil eden çizginin her iki ucunda da “N” veya “*” işareti bulunur.

2.2.2. İlişki Dereceleri (ER Diagramda direkt olarak gösterilmez, fakat ilişkideki varlık sayısını belirtir)

Tanım: İlişkide yer alan varlıkların sayısını belirtir.
- Unary (1): Bir varlık kendi içinde (örneğin bir sosyal medya kullanıcısının kendi arkadaşlarıyla ilişkisi).
- Binary (2): İki varlık arasında (örneğin bir sürücünün bir araca sahip olması).
- Ternary (3): Üç varlık arasında (örneğin bir seyahatin bir sürücü ve bir yolcu tarafından gerçekleştirilmesi).
- N-ary (N): N varlık arasında (örneğin bir seyahatin bir sürücü, bir yolcu ve bir araç tarafından gerçekleştirilmesi).

2.2.3. Zorunluluğa Bağlı Kardinalite Gösterimi

Zorunluluk, bir varlığın diğer varlıkla ilişki kurmasının gerekliliğini ifade eder.

Zorunlu Katılım (Mandatory Participation): Solid Line (Düz Çizgi) ile Gösterilir
- Bu, zorunlu ilişkiyi (mandatory relationship) ifade eder.
- Bir varlığın ilişkide yer almasının zorunlu olduğu durum.
- Ana varlık silindiğinde bağlı varlık da silinir.
- Örnek: Bir sürücünün bir araca sahip olması zorunludur. Sürücü silinirse araç da silinmelidir.
İsteğe Bağlı Katılım (Optional Participation): Dotted Line (Kesikli Çizgi) ile Gösterilir
- Bu, isteğe bağlı ilişkiyi (optional relationship) ifade eder.
- Bir varlığın ilişkide yer almasının isteğe bağlı olduğu durum.
- Ana varlık silindiğinde bağlı varlık silinmez.
- Örnek: Bir yolcunun bir seyahate katılması isteğe bağlıdır. Yolcu silinirse seyahat kaydı korunabilir.

Örnek (C2C Taksi Uygulaması):

Seyahat İçerir Ödeme ilişkisinde
- Zorunlu Katılım: Her seyahatin bir ödemesi olmalıdır.
- İsteğe Bağlı Katılım: Bir ödemenin bir seyahate ait olması isteğe bağlıdır.
- Görsel: Seyahat ve Ödeme arasındaki ilişkiyi temsil eden çizginin bir ucunda düz çizgi, diğer ucunda kesikli çizgi bulunur.

Seyahat -> Düz Çizgi -> İçerir -> Kesikli Çizgi -> Ödeme

2.3. ER Diyagramı Çizimi

ER diyagramları, veritabanı tasarımının görsel bir temsilidir. Aşağıda, ER diyagramı çizimi için temel adımlar ve C2C taksi uygulaması üzerinden bir örnek sunulmaktadır.

*2.3.1. ER Diyagramı Çizim Adımları

Varlıkları Belirleme:
- Sistemdeki temel varlıkları tanımlayın.
- Örnek: Kullanıcı, Araç, Seyahat, Ödeme.
Öznitelikleri Tanımlama:
- Her varlığın sahip olması gereken öznitelikleri belirleyin.
- Kullanıcı: KullanıcıID, İsim, Soyisim, TelefonNumarası, Rol.
- Araç: AraçID, PlakaNo, Marka, Model, Renk, KullanıcıID.
- Seyahat: SeyahatID, BaşlangıçKonumu, BitişKonumu, BaşlamaZamanı, BitişZamanı, SürücüID, YolcuID.
- Ödeme: ÖdemeID, SeyahatID, Tutar, ÖdemeYöntemi, ÖdemeZamanı.
İlişkileri Tanımlama:
- Varlıklar arasındaki ilişkileri belirleyin.
- Kullanıcı Kullanır Araç ilişkisi (1:N).
- Kullanıcı Yapar Seyahat ilişkisi (1:N).
- Seyahat İçerir Ödeme ilişkisi (1:1).
Kardinaliteyi Belirleme:
- İlişkilerin kardinalitesini ve zorunluluğunu belirleyin ve diyagramda gösterin.
Görsel Temsil:
- Varlıkları dikdörtgenlerle, öznitelikleri ovalarla ve ilişkileri çizgilerle temsil edin.
- Kardinalite ve zorunluluk sembollerini ilişki çizgilerinin uçlarına ekleyin.

2.3.2. C2C Taksi Uygulaması ER Diyagramı

*Adımlar:

Varlıklar:
- Kullanıcı (User)
- Araç (Vehicle)
- Seyahat (Ride)
- Ödeme (Payment)
Öznitelikler:
- Kullanıcı:
  - KullanıcıID (INT, PK)
  - İsim (VARCHAR)
  - Soyisim (VARCHAR)
  - TelefonNumarası (VARCHAR)
  - Rol (VARCHAR)
- Araç:
  - AraçID (INT, PK)
  - PlakaNo (VARCHAR)
  - Marka (VARCHAR)
  - Model (VARCHAR)
  - Renk (VARCHAR)
  - KullanıcıID (INT, FK)
- Seyahat:
  - SeyahatID (INT, PK)
  - BaşlangıçKonumu (VARCHAR)
  - BitişKonumu (VARCHAR)
  - BaşlamaZamanı (DATETIME)
  - BitişZamanı (DATETIME)
  - SürücüID (INT, FK)
  - YolcuID (INT, FK)
- Ödeme:
  - ÖdemeID (INT, PK)
  - SeyahatID (INT, FK)
  - Tutar (DECIMAL)
  - ÖdemeYöntemi (VARCHAR)
  - ÖdemeZamanı (DATETIME)
İlişkiler:
- Kullanıcı Kullanır Araç (1:N):
  - Bir sürücü bir veya daha fazla araca sahip olabilir.
  - Bir araç sadece bir sürücüye aittir.
- Kullanıcı Yapar Seyahat (1:N):
  - Bir yolcu birden fazla seyahat yapabilir.
  - Bir seyahat bir yolcuya aittir.
  - Bir sürücü birden fazla seyahat gerçekleştirebilir.
  - Bir seyahat bir sürücü tarafından gerçekleştirilir.
- Seyahat İçerir Ödeme (1:1):
  - Her seyahatin bir ödemesi vardır.
  - Her ödeme bir seyahate aittir.

*2.3.3. ER Diyagramı Örneği

Aşağıda, C2C taksi uygulaması için oluşturulmuş örnek bir ER diyagramı bulunmaktadır:

Varlıklar dikdörtgenlerle temsil edilir.
Öznitelikler ovalarla gösterilir ve ilgili varlığa bağlanır.
İlişkiler romblarla (elmas şekli) gösterilir ve ilişkideki varlıkları bağlar.
Kardinalite ve zorunluluk sembolleri ilişki çizgilerinin uçlarına eklenir.

*2.4. Kardinalite ve Zorunluluk Sembolleri

ER diyagramlarında kardinalite ve zorunluluk, ilişkilerin detaylarını belirtmek için kullanılır.

Kardinalite Sembolleri:
- 1: Bire bir ilişki.
- N veya M: Bire çok veya çok-çok ilişki.
Zorunluluk Sembolleri:
- ** **: Zorunlu katılım.
- O: İsteğe bağlı katılım.

*Örnek (C2C Taksi Uygulaması):

Kullanıcı Kullanır Araç:
- Sürücü tarafı: 1 (Her araç bir sürücüye ait olmalıdır).
- Araç tarafı: O*N (Bir sürücünün sıfır veya daha fazla aracı olabilir).
Kullanıcı Yapar Seyahat:
- Yolcu tarafı: 1 (Her seyahat bir yolcuya ait olmalıdır).
- Seyahat tarafı: O*N (Bir yolcu sıfır veya daha fazla seyahat yapabilir).

*2.5. ER Diyagramı Çizimi İçin İpuçları ve En İyi Uygulamalar

Net ve Tutarlı İsimlendirme:
- Varlık ve öznitelik isimlerini anlaşılır ve tutarlı şekilde adlandırın.
Özniteliklerin Doğru Türde Tanımlanması:
- Veri türlerini doğru seçmek, veritabanının performansı ve veri bütünlüğü açısından önemlidir.
Anahtarların Belirlenmesi:
- Her varlık için benzersiz bir birincil anahtar (PK) belirleyin.
- Yabancı anahtarlar (FK) aracılığıyla ilişkileri tanımlayın.
İlişkilerin Doğru Tanımlanması:
- İlişkilerin kardinalite ve zorunluluklarını doğru belirleyin.
Görsel Temizliği Sağlama:
- Diyagramınızı sade ve okunabilir tutun.
Modüler Yaklaşım:
- Büyük ve karmaşık veri modellerini küçük parçalara ayırarak yönetilebilir hale getirin.

2.6. ER Diyagramı Çizimi İçin Araçlar ve Teknolojiler

ER diyagramları çizmek için kullanabileceğiniz bazı araçlar şunlardır:

Lucidchart:
- Bulut tabanlı, kullanıcı dostu bir diyagram oluşturma aracıdır.
draw.io (diagrams.net):
- Ücretsiz ve açık kaynaklı bir diyagram oluşturma aracıdır.
MySQL Workbench:
- MySQL veritabanları için entegre bir modelleme aracıdır.
Microsoft Visio:
- Güçlü bir diyagram ve çizim aracıdır.

2.7. ER Diyagramı Çiziminde Sık Karşılaşılan Hatalar ve Çözümleri

Aşırı Karmaşıklık:
- Çözüm: Diyagramı sade tutun ve gerektiğinde modüler hale getirin.
Tutarsız İsimlendirme:
- Çözüm: İsimlendirme standartları belirleyin ve bunlara uyun.
Yanlış Kardinalite Gösterimi:
- Çözüm: Kardinalite ve zorunluluk sembollerini doğru kullanın.
Eksik veya Fazla Öznitelik:
- Çözüm: Veri gereksinimlerini iyi analiz edin ve sadece gerekli öznitelikleri ekleyin.
İlişkilerin Doğru Tanımlanmaması:
- Çözüm: İlişkileri net bir şekilde belirleyin ve doğru şekilde temsil edin.

2.8. Örnek ER Diyagramı

*C2C Taksi Uygulaması için Tamamlanmış ER Diyagramı: (Not: Görsel temsil için bir çizim aracı kullanarak diyagramı oluşturabilirsiniz.)

*Açıklama:

Kullanıcı varlığı, Seyahat varlığı ile iki farklı ilişkiye sahiptir
- Yapar (Yolcu olarak)
- Gerçekleştirir (Sürücü olarak)
Araç varlığı, Kullanıcı varlığı ile bire-çok ilişkiye sahiptir.
Seyahat varlığı, Ödeme varlığı ile bire-bir ilişkiye sahiptir.
Kardinalite ve zorunluluk sembolleri doğru şekilde belirtilmiştir.